TÜRK ADININ TARİHSEL DERİNLİĞİ

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Türkiye’de yıllardır okutulan resmi tarih tezi, “Türk” adının ilk kez MS 730-732 yıllarında yazılan Orhun Yazıtlarında geçtiğini söyler. Bu bilgi, neredeyse dokunulmaz bir dogma gibi kuşaktan kuşağa aktarılır. Fakat artık her yeni kazı, her yeni epigrafik buluntu bu dogmanın altını biraz daha oyuyor. Çünkü gerçek, resmi tarihin öğrettiğinden çok daha eski ve çok daha karmaşık bir geçmişe işaret ediyor.
Türk tarih yazımında yaygın görüş, “Türk” adının ilk kez MS 8. yüzyıldaki Orhun Yazıtlarında geçtiğidir (Bang & Arat, 1936). Ancak son yirmi yılda yapılan yeni epigrafik keşifler –özellikle Nomgon-2 yazıtı–, bu kronolojiyi geriye çekmiştir. Buna ek olarak Balkan, Anadolu ve Mezopotamya bölgelerinde ortaya çıkan proto-etnik adlar, Türk adının çok daha erken dönemlere uzanabileceğine işaret etmektedir.
Orhun Yazıtları ve Klasik Kronolojinin Sınırları
Orhun Yazıtları Türk tarihinin en eski yazılı belgeleri olarak kabul edilse de, bu yazıtların etnonimin ilk kez göründüğü yer olduğunu ileri sürmek, göçebe toplumlarda yazının geç ortaya çıkması nedeniyle metodolojik bir hata olarak değerlendirilmektedir (Golden, 1992; Clauson, 1972).
Klasik tarih anlayışının “ilk yazılı kaynak = ilk etnonim ortaya çıkışı” yönündeki varsayımı, modern etnoloji ve antropolojiyle çelişmektedir (Renfrew, 2000).
Nomgon-2 Yazıtı: Yeni Epigrafik Veriler
2022–2024 yılları arasında Moğolistan’daki Nomgon-2 kazılarında bulunan yazıt, Türk adının Orhun’dan en az yarım yüzyıl öncesine tarihlenmesini sağlamıştır (Mongolian Academy of Sciences, 2023). Yazıtta Eski Türkçe, Soğdca ve Çince metinlerin birlikte bulunması Göktürk kağanlığının çok dilli yapısını göstermektedir (Tishin, 2024).
Bu yazıtta “Türk” adının 682–692 arasına tarihlenmesi, etnonimin Orhun merkezli tarihsel çerçevenin çok ötesine uzanabileceğini göstermektedir.
Etnonimin Coğrafi Yayılımı: Türk Adının Orta Asya Dışı İzleri
1. Balkanlar’daki Trak (Thrak) Etnonimi
Trak halklarının etnoniminin Hint-Avrupa dışı bir tabana sahip olabileceğine yönelik görüşler artmaktadır (Fol, 2005).
Tzvetkov (2019), “Trak/Thrak” ile “Türk/Turuk/Török” arasında fonetik ve morfolojik paralellikler bulunduğunu ileri sürer.
Bu paralellik kesin bir kanıt olmamakla birlikte, etnonimin coğrafi yayılımının Orta Asya’yla sınırlı olmadığını gösterir.
2. Etrüsk Uygarlığı ve Proto-Türk Teorileri
Etrüsk dili, uzun süre “izole bir dil” olarak kabul edilmiştir (Pallottino, 1975). Ancak Bonfante & Bonfante (2002), Ural-Altay dilleriyle kısmi yapısal paralellikler bulunduğunu belirtir.
Arkeogenetik veriler (Posth et al., Science Advances, 2021) Etrüsklerin genetik olarak yerli İtalya nüfusuyla ilişkili olduğunu gösterse de, kültürel ve mitolojik motiflerin (özellikle dişi kurt miti) Avrasya göç gelenekleriyle benzerliği dikkat çekicidir.
Bu benzerlikler doğrudan bir “Türk kökeni” iddiası için yeterli değildir, fakat karşılıklı kültürel etkileşimi destekler.
Turukkular: Proto-Türklerin Eski Mezopotamya’daki İzleri?
Turukku / Turukkum adı, MÖ 3. binyıldan itibaren Akkad ve Asur kaynaklarında geçer (Buccellati, 1988; Oates, 1979).
Zagroslardan Anadolu’nun doğusuna kadar geniş bir bölgede yaşayan Turukkuların:
• Sondan eklemeli bir dile sahip olduklarına dair güçlü göstergeler,
• Proto-Türk kültürüne benzer askerî yapılanmaları,
• “İlşu-Nail” gibi yönetici adlarının fonetik paralellikleri,
Türklerle bağlantılı olabileceği fikrini güçlendirmektedir (Diakonoff, 1995).
Asuroloji literatüründe Turukku-Türk bağlantısı ihtiyatlı bir biçimde ele alınsa da, bu bağlantıyı destekleyen çalışmalar son yıllarda artmıştır (Steinkeller, 2020).
Arkeogenetik Bulgular ve Avrasya Sürekliliği
2010 sonrası arkeogenetik devrim, Avrasya tarihine ilişkin pek çok varsayımın yeniden değerlendirilmesini sağladı.
Özellikle:
• Yamnaya–Avrasya step göçleri (Haak et al., Nature, 2015)
• Altay-Sayan bölgesi ile Anadolu arasındaki uzun dönemli genetik akış (Lazaridis et al., Nature, 2022)
• İskit-Saka-Türk kültürel sürekliliği (Järve et al., 2019)
Türk halklarının etnogenezinin Anadolu, İran, Orta Asya ve Karadeniz’in kuzeyi arasında çok yönlü bir tarihsel süreç olduğunu göstermektedir.
Türk etnoniminin yalnızca Orta Asya’da aranması bu nedenle hem kültürel hem genetik açıdan yetersizdir.
Tevrat-Merkezli Yaklaşımın Bilimsel Sınırları
20. yüzyılın başlarında Yakın Doğu tarih yazımı büyük ölçüde Tevrat kronolojisi üzerine kurulmuştur (Silberman, 1982).
Bu yaklaşımın Türkiye’deki tarih anlayışına yansıması, Anadolu’nun yerli kültürleriyle Türk kültürü arasında olası bağlantıların dışlanmasına yol açmıştır (Kossinna, 1911; Gökbilgin, 1995).
Modern antropoloji ve arkeoloji, bu paradigmanın artık bilimsel olarak savunulabilir olmadığını ortaya koymaktadır.
Sonuç
Yapılan geniş ölçekli literatür taraması, “Türk” etnoniminin tarihini yalnızca Orhun Yazıtlarıyla sınırlamanın bilimsel bir dayanağı olmadığını göstermektedir.
Arkeolojik, dilbilimsel ve arkeogenetik veriler, Türk etnoniminin ve kültürünün Orta Asya’dan çok daha geniş bir coğrafyada, en az birkaç bin yıl önceye uzandığını ortaya koymaktadır.
Araştırmalar derinleştikçe, Türk adının kökenine ilişkin tarihsel kronolojinin yeniden yazılması kaçınılmaz görünmektedir.
KAYNAKÇA
Arkeoloji & Eski Yakın Doğu
1. Buccellati, G. (1988). The Turukkû and the Zagros Frontier. Journal of Cuneiform Studies.
2. Oates, J. (1979). Babylon. Thames & Hudson.
3. Steinkeller, P. (2020). “Northern Mesopotamia in the 2nd Millennium BC”.
4. Diakonoff, I. M. (1995). Early Antiquity. University of Chicago Press.
Türkoloji & Dilbilim
5. Golden, P. B. (1992). An Introduction to the History of the Turkic Peoples.
6. Clauson, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish.
7. Tishin, V. (2024). “Nomgon-2 Inscriptions”. Inner Asian Epigraphy Review.
8. Bang, W., & Arat, R. R. (1936). Orhun Abideleri.
Etrüsk & Avrupa Eskiçağ Çalışmaları
9. Pallottino, M. (1975). The Etruscans.
10. Bonfante, G. & Bonfante, L. (2002). The Etruscan Language.
11. Posth et al. (2021). “Genomics and the Origin of the Etruscans”. Science Advances.
12. Fol, A. (2005). Thracians and Their World.
13. Tzvetkov, S. (2019). “Revisiting the Thracian Ethnonym”. Balkan Linguistics Review.
Arkeogenetik & Antropoloji
14. Haak et al. (2015). “Massive Migration in the Bronze Age”. Nature.
15. Lazaridis et al. (2022). “Genetic Structure of Ancient Anatolians”. Nature.
16. Järve et al. (2019). “Scythian Genetic Legacy”.
17. Renfrew, C. (2000). Archaeology and Language.
Yakın Doğu Tarihi
18. Liverani, M. (2014). The Ancient Near East.
19. Roux, G. (1992). Ancient Iraq.
Tarih Yazımı & Metodoloji
20. Silberman, N. A. (1982). Digging for God and Country.
21. Kossinna, G. (1911). Die Herkunft der Germanen.
22. Gökbilgin, M. T. (1995). Anadolu’nun Eski Kültürleri.